Технологийн сургуулиас үйлдвэрийн ажилтнуудын дунд зарласан Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар Ш.Отгонбилэгийн тухай эссэ бичлэгийн уралдаанд тэргүүн байр эзэлсэн Маркетингийн хэлтсийн Олон нийттэй харилцах албаны сэтгүүлч У.Цэрэнбатын бүтээлийг хүргэж байна.

Заримдаа агшин зуурын явдал бидний төлөө байсан юм шиг санагдана. Тэд эхлүүлж, тэд хамт дуусдаг. Тэдний үйл хэргийг дурсаж, тэд мөнхрөөсэй гэж би хүснэм...

Ш.Отгонбилэг  /1952-2001/

“2001 оны нэгдүгээр сарын 14. Увс аймгийн Малчин суманд “Ми-8” нисдэг тэрэг осолдож УИХ-ын гишүүн Ш.Отгонбилэг, НҮБ-ын Хүн амын сангийн ажилтан Б.Баярмаа, “Гамма” агентлагийн гэрэл зурагчин Ц.Батзориг, нисдэг тэрэгний техникч Д.Отгон, НҮБ-ын ажилтнууд, Японы “NHK” телевизийн сэтгүүлчид амиа алдлаа”  гэсэн мэдээ өдөржин дотуур байрны ТВ-ээр цацагдав. Энэ өдөр Ням гараг байлаа. Бүтэн сайн өдөр бүр “UBS” телевиз уран сайхны таван кино дараалан гаргадаг цагаар “үл таних” хүний тухай мэдээлэл хөвөрнө. Энэ онд би есдүгээр ангийн сурагч байсан юм. Маш тод санаж байна.

ТҮҮХИЙН ЗАХИАЛГА

“ШО ба Эрдэнэт”

1952 он. Шагдарын Отгонбилэг Завхан аймгийн Дөрвөлжин суманд төрсөн.

1964 он. Дөрвөлжин сумын бага сургуулийг 12 настай хүү онц дүнтэй төгсөн, аавтайгаа хамт нийслэл хотыг зорьж байх энэ мөчид “Эрдэнэтийн овоо”-ны орчимд хүдэр байгааг Монгол, Чехословакийн хамтарсан геологичид тогтоож байлаа.

1973 он. Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийг байгуулах гэрээнд Монгол Улсыг төлөөлж Сайд нарын зөвлөлийн дарга Ю.Цэдэнбал, ЗХУ-ыг төлөөлж, тус улсын Сайд нарын зөвлөлийн орлогч дарга И.Т.Новиков нар гарын үсэг зурж, шинэ хот бүхий, баяжуулах үйлдвэрийг нэг тэрбум рублиэр барьж байгуулахаар тохиролцов. 1974 онд Булган аймгийн Эрдэнэт хороо “Эрдэнэтийн овоо”-ны арын хөндийд шав тавьж байлаа. Энэ үед Ш.Отгонбилэг, Геологи, уул уурхайн яамны Эрдэнэтийн боловсон хүчнийг бэлтгэх бодлогын хүрээнд Эрхүүгийн техникийн их сургуульд сурахаар Зөвлөлт рүү дөрөө жийв.

1976 он. Энэ оны нэгдүгээр сарын нэгний байдлаар Эрдэнэт хотод 40 мянган м3 бетонин зангилаа, төмөр бетон цех, Арматурын цех, Механикжуулалтын бааз, Захиргаа аж ахуй үйлчилгээний хоёр корпус, талх барих газар, Эмнэлэг, 964 хүүхдийн сургууль, 400 ортой хүүхдийн хоёр цэцэрлэг ашиглалтад ороод байлаа. Ш.Отгонбилэг Зөвлөлтөд боловсрол эзэмшиж байхдаа англи, орос хэлийг ахисан түвшинд судалж, уул уурхайн инженер, улс төрийн эдийн засаг, түүх нийгэмд шамдан суралцсан байв. Тэрээр их сургуулиа онц дүнтэй төгсөж, уул уурхайн инженер-маркшейдерийн диплом өвөртлөн эх орондоо ирж, Уул уурхайн яамны сайд П.Очирбатын томилгоогоор мэргэжилтэн болсон юм.

1976-1981 он. Ш.Отгонбилэг Уул уурхайн яаманд мэргэжилтнээр ажиллаж байгаад, газар, хэлтсийн дарга хийж, ОХУ-д аспирантурт суралцан, “Эрдэнэтийн орд газрын хүдрийн чанар, агуулгыг дундчилах нь” сэдвээр эрдмийн цол, докторын зэрэг хамгааллаа. Тэрээр Москвагийн Уул уурхайн Их сургуулийн эрдмийн зөвлөлийн талархлыг хүлээж байсан юм. 1978 онд Эрхүүгийн Анагаахын дээд сургуулийг эм зүйч мэргэжлээр дүүргэсэн, Дорноговь аймгийн Д.Туяа бүсгүйтэй гэрлэж, гэрээ засч, өрхийн тэргүүн боллоо. Энэ оны 12 дугаар сарын 14-нд “Эрдэнэт” үйлдвэр  анхны баяжмалаа гаргаж, жилд 4 сая тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадалтай эхний ээлжээ ашиглалтад оруулсан билээ.

ДАВХЦАЛ

“ЭРДЭНЭТ ба ШО”

1989 он. Энэ оны аравдугаар сарын 20-нд Ш.Отгонбилэг 50:50 хувийн оролцоотой, Монгол, Оросын хамтарсан “Эрдэнэт” үйлдвэрийн анхны монгол захирлаар томилогдлоо. Энэ онд Уулын баяжуулах үйлдвэрийн тавдугаар ээлж ашиглалтад орж, жилд 20 сая тонн хүдэр олборлох, боловсруулах хүчин чадалтай болов. “Эрдэнэт” үйлдвэр Монгол Улсын төсвийн 60 хувийг дангаараа бүрдүүлж байлаа.

1990 он. Монгол улсын эдийн засаг туйлдаж, эх орон “Эрдэнэт”-ийн уурхайчдын нуруун дээр байв. Энэ үед Ш.Отгонбилэг Лондонгийн металлын зах зээлд зэсээ борлуулж, дэлхийн уул уурхайн “магнат”-уудтай бизнес хийн, ухаан уралдуулж байлаа.

1991 он. Монголын талын хувийг 51-д хүргэх түүхэн шийдвэр Ш.Отгонбилэгийнх байсан юм.

1994 он. “Эрдэнэт” үйлдвэрийг 1994-2004 он хүртэл хөгжүүлэх шинэ концепц батлагдаж, “Тэсрэх бодисын үйлдвэр” ашиглалтад оруулан, энэ төрлийн бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэх болов. Ш.Отгонбилэг “ирээдүй”-г төлөвлөн өнөөгийн Эрдэнэт хотын хөгжлийг харж байсан. 

1996 он. Ш.Отгонбилэг энэ оны 11-р сарын 15-нд Технологийн сургуулийг нээж үг хэлэхдээ, “Цаашид энэ сургууль үйлдвэрлэлийг эрдэм шинжилгээ, судалгаа, төслийг амжилттай хослуулсан цогцолбор байх ёстой” гэсэн. Түүний үг биеллээ олсон.

1989-1998 он “Эрдэнэт” үйлдвэр, Шагдарын Отгонбилэг хоёрын Монголоо тээсэн он жилүүд байлаа.

Монголын Олимпийн хорооны Ерөнхийлөгч асан Д.ЗАГДСҮРЭН: / “Өнөөдөр” сонин 2004 он/

“1999 онд би Чингэлтэй дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн эмчилгээ эрхэлсэн орлогчоор ажиллаж байсан бөгөөд Спортын эмнэлгийн холбооны шугамаар МҮОХ-ны ээлжит чуулганд төлөөлөгчөөр оролцож байлаа. Энэ чуулганаар түүнийг Ерөнхийлөгчөөр дахин сонгосон. Хурал завсарлангуут гарахаар явж байтал Орхон аймгийн Спорт хорооны дарга Н.Зулбаатар /агсан/ тааралдаад “Өөрийг чинь Шо дарга дуудаж байна” гэдэг юм. Анх нүүр тулж уулзаж байгаа нь тэр. Бид нэг их удаан ч ярилцаагүй. “Одоо дэд ерөнхийлөгчөө сонгоно. Таны нэрийг би дэвшүүлэх гэж байгаа” гэлээ. Тэгээд хурал үргэлжилж, намайг дэд ерөнхийлөгчөөр сонгох тухайгаа хэлэхэд хүмүүс дэмжсэн.

Хүдрийн ил уурхайн дарга асан Н.БЯМБАДОРЖ: /С.Зэвсэг “Монголоо тээсэн он жилүүд” ном 2008 он/

“Их сонин. Өрөөнд нь ороход ширээн дээр нь нэг ч бичиг цаас байдаггүй. Асуудлыг шийдэж байгаа байдал нь их онцлогтой. Тун өөр хүн болох нь тод байсан. Би залуу байхдаа илүү ярьчихвий гэж айдаг байлаа. Мань хүнд юм ярихдаа давтвал “Чи замбараагүй ярьж байна шүү. Цэгцтэй ярь. Надад чамтай наль наль гээд байх цаг байхгүй. Бүх юмаа бэлдчихээд орж ир” гэнэ. ШО ер нь 24 цагийн хэдэн цагт нь унтдаг юм болоо гэж бид гайхдаг байлаа.”

Засвар механикийн заводын дарга асан Д.АДЬЯА: “Хангалттай эрх мэдэл өгч, чөлөөтэй сэтгэх боломж олгодог байсан нь түүний удирдах ухаан байсан.”

Геологи, эрдэс судлалын ухааны доктор, Монгол Улсын зөвлөх инженер Г.ЖАМСРАНДОРЖ: /25ТВ “Хусавч арилахгүй үнэн” нэвтрүүлэг 2017 он/

“Оюутолгой ордыг нээсэн нь Ш.Отгонбилэгийн санаачилгаас үүдэлтэй. Тэр анх 1994 онд АНУ-ын Магма коппер компанитай хамтарч “Эрдэнэт-магма” хамтарсан компани байгуулж Монголд зэсийн том орд олох ажлыг эхлүүлсэн юм. Хожим гадны хөрөнгө оруулагч нар нь олон удаа солигдож эцэстээ “Рио Тинто” болсон түүхтэй. Ш.Отгонбилэг Монгол улсыг Лондонгийн Металлын биржид хүрэх гарцыг нээж, дэлхий мэддэг болсон.”

ЭРГЭЦҮҮЛЭЛ

1998 он. Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар, Төрийн өмчийн хорооны дарга З.Энхболд, Д.Одхүү нарын “Эрдэнэт” үйлдвэрийн Ерөнхий захирал Ш.Отгонбилэгийг өрөөний хаалгыг эвдэн орж, “Төр өмчөө мэднэ” хэмээн битүүмжлэн, Ерөнхий захирлаар Д.Дорлигжавыг томиллоо.

2000 он. УИХ-ын ээлжит сонгууль. МҮОНТ-ийн захирал асан Ц.Оюундарь сонгуулийн өмнөхөн Ш.Отгонбилэгийн тухай “Зууны луйвар” нэртэй нэвтрүүлэг хийж, олныг шуугиулж байв. Гэвч Завхан нутгийн зон төрсөн хүүгээ, төр засуулахаар УИХ-ын гишүүнээр сонгосон юм.

2001 он. “2001 оны нэгдүгээр сарын 14. Увс аймгийн Малчин суманд Ми-8 нисдэг тэрэг осолдож УИХ-ын гишүүн Ш.Отгонбилэг, НҮБ-ын Хүн амын сангийн ажилтан Б.Баярмаа, “Гамма” агентлагийн гэрэл зурагчин Ц.Батзориг, нисдэг тэрэгний техникч Д.Отгон, НҮБ-ын ажилтнууд, Японы “NHK” телевизийн сэтгүүлчид амиа алдлаа.”

Шагдарын Отгонбилэг Монголын их заяанд Отгонтэнгэр хайрхан шигээ шүтэн залбирч, түүнд зүтгэн, өдөр бүрийг ургах наран адил өөдрөгөөр хардаг байсан. Тэр Монгол хүний IQ, EQ дэлхийд хаа хүрэхийг тогтоосон “түвшин”, “шалгуур” байлаа. “Ш.Отгонбилэг судлал” Монгол хүний тэмүүлэл, өнөө цагийн бахархал байх учиртай. Бид түүнд, бас түүхэнд өртэй. Хөх тэнгэрийн захиасаар их хүмүүн төрдөг хуультай...

У.Цэрэнбат