Саяхан аймгийн төр, захиргааны байгууллагын дэргэд Цэцэрлэгжүүлэлт, ногоон байгууламжийн алба байгуулагдан олон шинэ ажил хийж эхэлсний нэг нь хөгшин улиаснуудын тайралт байлаа. Эрдэнэт хот байгуулагдаж байх үед Оросууд энд олноор амьдарч байсан болохоор шинэ хотын энд тэндгүй мод суулгаж цэцэрлэгжүүлэлтийг хот байгуулалттай зэрэгцүүлэн хийж байсан юм. Эрдэнэтийн төв зам дагуу болон орон сууцны хороолол дунд 40-өөд жил ургасан тэдгээр модноос хөгширсөн улиас нь сүүлийн жилүүдэд цагаан хөвөн хаяж, иргэдийг харшил өвчинд нэрвүүлэхэд хүргэсэн. Дээрх шинэ алба байгуулагдангуут тэдгээр улиасыг ургаж эхлэхээс нь өмнө тайралт хийж эхлэхэд зарим иргэд “хайран модыг тайраад хачин юм болгочихлоо” хэмээн гомдол гаргаж мод тайрах ажлыг зогсоосон тухай facebook дээр бичсэн байхыг хараад харамсах сэтгэл төрөв. Харшил үүсгэдэг цагаан хөвөнг бидний дээрээс бороо орох мэт гөвдөг хөгшин улиас хараад бухимдаж явах нь дээр үү, ямар ч өвчин үүсгэгчгүй шинэхэн ногоон мөчрөөс нь хүчилтөрөгч ялгаран олон жил орших ногоон мод бидэнд хэрэгтэй юу гэдгийг эргэцүүлэх хэрэгтэй болж байна. Хэдэн жилийн өмнө Тосгон - Город хоорондын зам дагуу модыг мөлчийтөл тайрахыг хараад “хайран мод” гэх бодол төрж л байсан. Гэтэл тэр моднууд өнөөдөр жигдхэн сайхан ургаад эхэлсэн төдийгүй цагаан хөвөн хаяхгүй болсныг хараад хөгширсөн моддын мөчрийг тайрахын ач тусыг бид ойлгож эхэлсэн. Тиймээс одоо орон сууцны хороолол дундах хөгширсөн улиаснуудын мөчрийг тайрах ажлаа үргэлжлүүлээд дуусгавал ард иргэдийн эрүүл мэндэд нэн тустай ажил болно. Энэ мэтчилэн Эрдэнэтийг эрүүл орчинтой хот болгоход орон нутгийн төр, захиргааны байгууллага онцгой анхаармаар байна. Түүнчлэн Эрдэнэтэд шарилжтай орчин маш их болсон байна. Машины зам дагуу, орон сууцны хороолол дунд, байгууллагуудын хашаа, гэр хорооллын айлуудын хашаан дотор гээд шарилжтай газар олон. Энэ байдал иргэдийн өвчлөлийг огцом ихэсгэсэн нь мэргэжлийн эмч нарын ажиглалтаар нотлогджээ. Ургамлын харшилтай хүмүүс жил бүрийн 4-р сарын 5-нд анхны тариагаа хийлгэж, эм ууж эхэлдэг. Энэ өдрөөс эхлээд намар өвс ногоо хагдартал Орхон аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн харшлын эмчийн өрөө рүү иргэд цувдаг болсон байна. Эрдэнэтэд харшил өвчин жилээс жилд нэмэгдсээр байгаа аж. 2011 онд 320, 2012 онд 350, 2013 онд 403 хүн харшилтай болж шинээр эмчлүүлж эхэлсэн байна. Ялангуяа 5-10 насны хүүхдүүд энэ өвчнөөр их өвчилжээ. Гэр хорооллын орчин хог ихтэй учраас тэнд ургасан шарилж, лууль хүмүүсийн эрүүл мэндийг их хохироож байна гэж эмч нар дүгнэх болж. Тиймээс хогийн ургамал их ургасан газруудад 7-р сарын 1-5, 7-р сарын 15-20, 8-р сарын 10-15-ны хооронд гурван удаа хадалт хийхийг тэд зөвлөж байна. Мөн хөвөн хаядаг хөгширсөн улиаснуудын мөчрийг нэн даруй тайрах шаардлагатайг анхааруулж байна. Цаашид хотын доторх цэцэрлэгжүүлэлтийг нарс, гацуур бодоор хийх нь хотын орчны эрүүл мэндэд нэн тустай гэж мэргэжлийн хүмүүс ярьж байна. Ер нь хаана хог их байна тэнд хортой шарилж, лууль их ургадаг нь жам. Урин дулааны цаг наашилж буй энэ үед хүн бүр хаана ч явсан хогоо ил задгай хаядаггүй хэвшил эзэмшүүлэх аян зохион байгуулвал эрүүл хот болох үйлсэд бас л нэмэртэй. Хүүхэд төрсөн цагаасаа хог хаядаггүй орчинд өсөхөөрөө ямар хүн болж төлөвшдөг талаар саяхан тохиолдсон нэгэн жишээг энд өгүүлье. АНУ-д төрөөд 7 нас хүртэл аав, ээжтэйгээ тэнд амьдарч байгаад ирсэн нэгэн хүү Монголд ирээд аав, ээжтэйгээ хамт хөдөө явж л дээ. Хүний хэрэглээ л болсон хойно, явсан газар бүхэнд хог гарна. Аав ээж нь хогоо уутанд хийгээд энд тэнд орхиод явах гэхээр хүү хачин их уурлаж, уйлж бухимдаад хогоо заавал машинд хий гэж шаардах болж. Ингээд хөдөөнөөс машин дүүрэн хогтой эргэж ирсэн хойно хүүдээ харуулж байгаад байрны хогийн сав руу хаяж санааг нь мараасан гэж аав, ээж нь хуучилж байлаа. Хоггүй орчинд өссөн нялх хүүхдийн сэтгэлгээ ийм болдог аж. Тиймээс хоггүй, эрүүл хот байгуулья гэвэл айл өрх бүхэн хогоо ялгаад хэрэгтэйг нь мөнгө болгож, хэрэггүйг нь хогийн цэг дээрээс ачуулдаг болчихвол болоод явчихна. Эцэг эх бүхэн хүүхдүүддээ багаас нь ийм хэвшил эзэмшүүлвэл эрүүл хот болоход том хувь нэмэр оруулах юм. Сүүлийн жилүүдэд Эрдэнэтийн гудамж талбайн цэцэгжүүлэлт сайжирсан. Энэ сайн эхлэлийг улам дэмжин албан байгууллага, айл өрх бүр цэцэрлэгжүүлэлтэд хувь нэмрээ оруулвал бидний амьдралын бүх орчин өнгө засаад, сэргээд л ирнэ. Энэ мэтээр өөр өөрийн орчинг цэцэгжүүлэх, моджуулах ажилд хүн бүр, байгууллага болгоны хүчин зүтгэлийг авахын тулд хавар уралдаан зарлах нь илүү үр дүнтэй. Цэвэр хот гэгддэг Эрдэнэтийг одоо эрүүл хот болгоё. Эрүүл хотод л иргэд нь эрүүл байх нөхцөл бүрдэнэ.  Ж.ОЮУН