Цагаан тоосон дахь хүнд металлын агуулга, түүний шинжилгээний үр дүнгийн талаар Эрдэнэт үйлдвэрийн Байгаль орчин ногоон хөгжлийн хэлтсийн байгаль орчны лабораторийн эрхлэгч С.Баялагтай ярилцлаа.

-Та эхлээд лабораторийн талаар товч танилцуулна уу?

-Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 1, 3-р заалт, 31 дүгээр зүйлийн 7-р заалтыг үндэслэн байгаль орчны лаборатори 2008 онд ашиглалтад орсон. Үйлдвэрийн цех, нэгжүүд болон хүрээлэн буй орчны хөрс, ус, агаарын дээжид шинжилгээ хийж, хяналт тавин ажилладаг. Манай лаборатори Орос, Герман, АНУ-д үйлдвэрлэсэн орчин үеийн шинжилгээний багаж тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон. Газар дээр нь хэмжилт, шинжилгээг хээрийн болон суурин шинжилгээний аргаар хийх боломжтой. Монгол улсын  Стандартчилал, хэмжил зүйн газраар дөрвөн  удаа магадлан итгэмжлэгдсэн. Энэ онд “Сорилтын болон шалгалт тохируулгын лабораторийн чадавхид тавих ерөнхий шаардлага” MNS ISO/IEC 17025:2018 шинэчлэгдсэн стандартын шаардлага хангаж дөрвөн  жилийн хугацаатай итгэмжлэл авсан.

-Үйлдвэрийн хаягдал цагаан тоосыг хэрхэн шинжилдэг вэ? Шинжилгээний үр дүн ямар гарч байна?

-Бид Хаягдлын аж ахуйн элс буюу цагаан тоосонд тогтмол хяналт тавин ажилладаг. Эрдэнэт үйлдвэрийн хаягдал хураах санг 1978 оноос ашиглаж байна. 2018 оны байдлаар Хаягдлын аж ахуйн нийт 2033 га талбайн 1303 га-г хаягдал элс эзэлж байна. Бид хаягдал  элсний химийн найрлагыг тогтмол тодорхойлдог. Саяхан олон улсын магадлан итгэмжлэгдсэн Геологийн төв лаборатори, манай үйлдвэрийн Чанар хяналтын хэлтсийн Химийн төв лабораторит цагаан элсний химийн найрлагын шинжилгээг хийлгэсэн. Ингэхдээ Орхон аймагт байрлах 18-р карьерийн байгалийн элстэй харьцуулан шинжилсэн. Эндээс хүний биед хортой элемент болох кадьми, хар тугалгын химийн найрлагыг авч үзвэл Хаягдлын аж ахуйн цагаан элсэнд кадьми 0,0001, хар тугалга 0,003, 18-р карьерийн элсэнд кадьми 0,0001, хар тугалга 0,001 хувийн агуулгатай байна. Эдгээр элсний физик, хими шинж чанар нь ойролцоо байгаа юм.

-Хөрсөн дэх хүнд металлын агуулга хэр байдаг вэ?

-Хүрээлэн буй орчны хөрсөнд хүнд металлын таван үзүүлэлт, хөрсөнд байх чийг буюу ялзмагийн хуурай үлдэгдлийг тодорхойлдог. Цагаан тоос буусан хөрснөөс MNS 58/50-2018  стандартаар дээж авч шинжлэхэд хар тугалганы хэмжээ 100мг/кг байхаас 17,20, хром 150 мг/ кг байхаас 50,44, цинк 300 мг/ кг байхаас 70,6 мг/кг байна. Хөрсний бүтцээсээ хамаарч зэс, молибден арай өндөр байдаг.

-Жаргалант суманд тарьсан хүнсний ногоо цагаан тоосонд өртсөн болохоор хортой гэх яриа газар авсан. Энэ талаар хийсэн шинжилгээ, батлагдсан үр дүн бий юу?

-Хаягдлын аж ахуйн байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ хийсэн. ЖЭНР компани Вокзал орчмын айлын хашаан дахь ногооны талбай, Жаргалант сумын ногооны талбайгаас төмсний дээж авч Улаанбаатар хотод Номин холдинг ХХК-ийн Эко стандарт лабораторит 2018 оны 9-р сард шинжилгээ хийлгэсэн. Шинжилгээгээр хар тугалга, кадьми, зэс, нитрат гэсэн дөрвөн үзүүлэлтийг авч үзсэн бөгөөд шинжилгээний үр дүн зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтрээгүй. Аймгийн хүнс Хөдөө аж ахуйн газраас  бас судалгаа хийлгэсэн нь зөвшөөрөгдөх хэмжээнд гарсан тухай Жаргалантын ногоочдод танилцуулж байсан.

 -Тэгвэл цагаан элсийг барилгын материал болгон ашиглах боломжтой эсэхийг судалсан туршилт байдаг уу?

-Хаягдал цагаан элс нь механик эвдрэлээр үүссэн бутармал, элсэрхэг чулуулаг юм. Үүнийг үндэслэн барилгын материалын түүхий эдийн туршилт судалгааны олон ажил хийсэн байдаг. Тухайлбал Технологийн сургуулийн багш, доктор Б.Оюун цагаан шороог хаягдлын даланд байгаагаар нь хуурай хольц, тоосгонд ашиглах, нунтаглан бетонд нэмэлт болгох, цагаан шороог шигшиж угаан элс, шавраар салган угаасан элсээр хуурай хольц гаргах, шавраар өнгөлгөөний тоосго хийх, цагаан шороог нано хэмжээтэй нунтаглан бетонд нэмэлтээр хэрэглэх зэрэг туршилт судалгааны  ажил  хийсэн.

 -Саяхан гол ус бохирдуулж буй эх үүсвэрүүдийг илрүүлэх шалгалт хийсэн. Энэ талаар ...?

-Аймгийн Байгаль орчин аялал жуулчлалын газрын дарга удирдамж гарган “Эрдэнэт, Хангал голыг бохирдуулж буй эх үүсвэрүүдийг тогтоох хяналт шалгалт явуулсан. БОАЖГ, МХГ, Сэлэнгэ сав газрын захиргаа, УЦУОШТ, Эрдэнэт үйлдвэрийн ХАБЭАБОХХ-ийн ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн хамтарсан эхний шатны шалгалтаар дээрх голыг бохирдуулж буй 11 аж ахуй нэгжийн 17  эх үүсвэр тогтоосон. Эрдэнэт үйлдвэрээс гол бохирдуулж буй хоёр эх үүсвэр илэрсэн. Дараагийн шатны шалгалт  II улиралд явагдах юм.

Я.Энхтуяа

Фото: Б.Баттөгс

Эх сурвалж “Erdenettoday.mn”