Монгол улс Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг жил бүрийн 5-р сарын 3-нд тэмдэглэдэг болсоор нэлээн хэдэн оныг үдэж байна. Энэ жилийн 5-р сарын 3-ны өмнө улсын нийслэлд үйл ажиллагаа эрхэлдэг Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд эрх чөлөөнийхөө төлөө ёстой л дуу хоолойгоо нэгтгэн цогтой тэмцэв. Учир нь Хэвлэлийн эрх чөлөөнд чөдөр тушаа болох Эрүүгийн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, Зөрчлийн тухай хуулийн төслүүдийг УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцэх гэж байгаатай холбогдуулан тэд ийнхүү хүчтэй дуугарсаар байгаа юм. Үүнээс гадна 4-р сарын 30-нд УИХ-аар хэлэлцэхээр бэлтгэгдсэн “Авлигатай тэмцэх, хариуцлага, шударга ёсыг бэхжүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-т хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөнд ноцтой халдсан хэд хэдэн заалт оржээ. Жишээ нь, Монголын сонин, телевизууд авлигын эсрэг соён гэгээрүүлэх ажлыг үнэ төлбөргүй явуулахыг дээрх хөтөлбөрөөр үүрэг болгосон нь хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудыг чанга дуугарахаас аргагүй байдалд хүргэв. “Авлигатай тэмцэх, хариуцлага, шударга ёсыг бэхжүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг 4-р сарын 30-нд УИХ-ын чуулганд хэлэлцүүлэхээр оруулсан боловч Байнгын хороо уг тогтоолын төслийг хэлэлцэх шаардлагагүй гэж үзсэн учраас энэ томьёоллоор нь санал хураахад гишүүд дэмжсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэлийн чөлөөт байдалд шууд халдсан дээрх үндэсний хөтөлбөр УИХ-аар батлагдсангүй. Энэ жилийн Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн өмнө төвийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, Монголын Сэтгүүлчдийн Нэгдсэн Эвлэл хүч хавсран тэмцэж хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилоход хүрсэн нэгэн шийдвэрийг ийнхүү гаргуулахгүй байж чадлаа. Монголын сэтгүүлчид эрх, эрх чөлөөнийхөө төлөө хамтран тэмцэж сурч байна. Сэтгүүлчид хамтдаа байвал хүчтэй гэдгийг энэ үйл явц харууллаа. Хэрвээ дээрх үндсэний хөтөлбөр батлагдсан бол төв, орон нутгийн бүх сонин, телевизүүд авлигын эсрэг бүх мэдээ, мэдээллийг үнэ төлбөргүй хийж, асар үнэтэй зай талбай, цаг хугацаагаа энэ сурталчилгаанд зориулах байлаа. Монгол улс зах зээлийн нийгэмд шилжсэн эхний жилүүдэд буюу 1998 оны 12-р сарын 28-нд “Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай” хууль батлагдаж 1999 оны 1-р сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн түүхтэй. Тэр том агуулгатай, жижигхэн хуульд “Төрийн бүх шатны байгууллага хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй байхыг хориглоно” гэж заасны дагуу Монгол улсыг 70 гаруй жил удирдсан “Энхрий хайрт МАХН-ын үзэл суртлын зэвсэг” гэгдэж байсан төв, орон нутгийн төрийн байгууллагуудын дэргэдэх телевиз, радио, сонинуудыг татан буулгаж, ажиллагсдад нь гэнэт халагдсаны 3 сарын тэтгэмж өгөөд төрийн байгууллагын байрнаас “өшиглөөд” гаргаж байлаа шүү дээ. Ингээд хувийн хэвшлийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд ганц хоёроор төрж, мөлхөж, хөлд орж, ганц хоёр алхаж, хааяа хүч тамир алдан унаж, дахин өндийж боссоор эдүгээ 16 жил болж, одоо л эрийн цээнд хүрч байна. Ингэж арай ядан амьдарч явахад эрх чөлөө, дуу хоолойг нь боомилсон элдэв зүйл, заалтыг олон янзын хууль, хөтөлбөрт оруулаад байхаар сэтгүүлчид ардчиллын амин сүнс болсон хэвлэлийн эрх чөлөөгөө хамгаалан хашгирахаас ч яах билээ. 1999 онд хэрэгжиж эхэлсэн “Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль” хүчин төгөлдөр хэрэгжиж байгаа өнөөгийн нөхцөлд төрийн аль ч байгууллагын мэдээллийг хувийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд үнэ төлбөргүй нийтэлж, нэвтрүүлэх үүрэг хүлээхгүй. Зах зээлийн зарчмаар төрийн байгууллагууд хүссэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагатайгаа гэрээ хийгээд төлбөрөө төлөөд мэдээллээ олон нийтэд хүргэнэ гэсэн ганц л зарчим үйлчилж байгаа. Харин нийтийг хамарсан аюул гамшгийн үед монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ ухамсарлан зарим яаралтай мэдээллийг үнэгүй, шуурхай хүргэх үүргээ биелүүлэх нь зүйн хэрэг. Түүнээс бусад бүх мэдээлэл үнэ төлбөртэй байхаас аргагүй болсон гэдгийг өнгөрсөн 16 жил ухаарсан л баймаар. Гэтэл Үндэсний хөтөлбөр гэгчээр далайлган хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг “боомилох” оролдлого хийх гэсэн нь энэ удаад бүтэлгүйтэв. Төрийн дэмжлэг, түмний хандив энэ тэрийг бодолгүй бор зүрхээрээ, шударга хөдөлмөрлөж олсон хэдэн төгрөгөө урд, хойноо барин хүргэж ядан яваа хэвлэлийнхний зовлонг баргийн хүн ойлгохгүй. Орлого багатай, зарлага ихтэй энэ салбарын ажилд хүсэл тэмүүлэлдээ хөтлөгдсөн, мэргэжилдээ үнэнч, шударга хүмүүс л хүчин зүтгэдэг юм. МСНЭ-ийн Орхон аймаг дахь салбар энэ жилийн Хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр төвийн сэтгүүлчдийн дээрх тэмцлийг сэтгэл оюундаа дэмжихийн зэрэгцээ энэ орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээ А.Амарын талбайд урин нээлттэй өдөрлөг зохион байгууллаа. Эрдэнэтийн хэвлэл мэдээлэл өргөжжээ. Өнөөдөр Эрдэнэтэд сонин 4, FM радио 5, вэб сайт 8, телевиз 11 ажиллаж, эдгээрт 100 гаруй хүн хөдөлмөрлөж байна. Энэ бол орон нутгийн сэтгүүл зүйн салбарын маш том хүч. Тэд бүгд өөр өөрийн өнгө аястай нийтлэл, нэвтрүүлэг бэлтгэн иргэдэд хүргэсээр байна. Цаг наргүй ажилладаг хэрнээ илүү цагийн мөнгө нэхдэггүй, дэндүү эх оронч энэ салбарынхан Хэвлэлийн эрх чөлөөг дээдлэгчид. Энэ орон нутагт сэтгүүлчид болон Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын эрх зөрчигдөх аваас бид бас л нэгэн зэрэг дуугарцгаана. Учир нь эрх чөлөө бүхнээс үнэтэй. Тэр тусмаа олон түмний үнэнийг мэдэх эрх, эрх чөлөөг хангадаг цорын ганц хэрэгсэл Хэвлэлийн эрх чөлөө бүр ч өндөр үнэтэй гэдгийг сануулан, ухааруулан ажиллаж, амьдрах болно бид. Ингэхдээ олон улсын сэтгүүлчдийн ёс зүйг чанд баримтлахаа мартахгүй ээ. Сэтгүүлч Ж.ОЮУН